Obraz mafii utrwalony przez popkulturę ma się nijak do rzeczywistości. Lata 90., z niesławnymi gangami pruszkowskimi i wołomińskimi, są dawno za nami. Klasyczna przestępczość kryminalna – haracze, porwania, rozboje – zwyczajnie przestała się opłacać w konfrontacji ze sprawnymi organami ścigania.
Nie oznacza to jednak, że zorganizowane grupy przestępcze zniknęły. One ewoluowały. Dzisiejszym atrybutem członka grupy nie jest kij bejsbolowy, lecz laptop, telefon i specjalistyczna wiedza z zakresu prawa, podatków i finansów.
Jako adwokat i były prokurator (2001-2019), który specjalizował się właśnie w zwalczaniu zorganizowanej przestępczości, widzę tę ewolucję z bliska. Dziś walczymy z przestępczością „białych kołnierzyków” (white-collar crimes) – wyłudzeniami VAT, oszustwami gospodarczymi czy przestępczością akcyzową, która przynosi miliardowe straty. Oczywiście, klasyczne formy, jak handel narkotykami, wciąż generują ogromne zyski i są domeną grup o tradycyjnej strukturze.
Zarzut z art. 258 k.k. (udział w zorganizowanej grupie przestępczej) to jedno z najcięższych oskarżeń i narzędzie, po które prokuratura sięga niezwykle chętnie. Aby się skutecznie bronić, trzeba zrozumieć, jak myśli oskarżyciel.
Czym jest zorganizowana grupa przestępcza?
Kodeks karny nie zawiera prostej definicji. Przez lata wypracowała ją doktryna i orzecznictwo. Mówiąc najprościej, zorganizowana grupa przestępcza to co najmniej 3 osoby, które łączy wspólny cel popełniania przestępstw (lub przestępstw skarbowych).
Jednak to, co odróżnia grupę od zwykłej szajki, to element zorganizowania. To jest kluczowe pole bitwy na sali sądowej. Aby skazać z art. 258 k.k., prokurator musi udowodnić, że grupa posiadała:
- Wewnętrzną strukturę: Nawet minimalną, ale jednak strukturę.
- Kierownictwo: Musi istnieć przywódca lub grupa kierownicza wydająca polecenia.
- Podział ról: Specjalizację członków (np. ktoś od logistyki, ktoś od finansów, ktoś od „brudnej roboty”).
- Wspólne planowanie: Element koordynacji działań.
- Trwałość: Nie jest to jednorazowy wyskok, lecz chęć dłuższego działania.
Jako obrońca, bezwzględnie weryfikuję, czy prokurator faktycznie udowodnił istnienie tych elementów.
„Więcej można zdziałać dobrym słowem i pistoletem niż samym dobrym słowem”.
Al Capone
Grupa przestępcza a związek przestępczy
Art. 258 k.k. mówi o „grupie albo związku”. Choć oba pojęcia mieszczą się w tym samym przepisie, „związek przestępczy” to forma wyższa, bardziej sformalizowana.
- Grupa może być luźna, z minimalną hierarchią.
- Związek to już struktura quasi-korporacyjna: trwała, o ścisłej dyscyplinie, wyraźnym kierownictwie i hermetycznych rolach (jak mafia czy skomplikowana karuzela VAT).
Dlaczego to rozróżnienie jest tak ważne? Chociaż podstawowa kara jest ta sama, udowodnienie przez prokuratora działania w „związku” drastycznie wpływa na ocenę winy i ostateczny wymiar kary. Sąd potraktuje członka „związku” znacznie surowiej.
Grupa przestępcza a zwykłe współsprawstwo
To jest najczęstsze pole nadużyć ze strony organów ścigania i kluczowa linia obrony.
Prokuratura nagminnie stawia zarzut z art. 258 k.k. osobom, które popełniły przestępstwo wspólnie i w porozumieniu (art. 18 § 1 k.k.). Trzech kolegów, którzy wspólnie dokonują włamania, to współsprawcy, a nie zorganizowana grupa przestępcza!
Brakuje im kluczowego elementu – zorganizowanej struktury, hierarchii i podporządkowania. Jako Państwa obrońca, często skupiam się właśnie na wykazaniu, że działania Klienta, nawet jeśli były bezprawne, stanowiły co najwyżej współsprawstwo, a nie udział w grupie, co diametralnie zmienia sytuację procesową.
Co jednak niezwykle istotne, od 2004 roku wystarczy, że grupa powstała w celu popełnienia tylko jednego przestępstwa– o ile było ono odpowiednio zaplanowane i zorganizowane.
Karalny jest sam udział (art. 258 § 1 k.k.)
To jest największe zagrożenie płynące z art. 258 k.k. Jest to tzw. przestępstwo formalne (bezskutkowe).
Oznacza to, że karalne jest samo bycie członkiem grupy, sama przynależność. Nie trzeba nawet popełnić żadnego innego przestępstwa w ramach jej działalności. Wystarczy, że prokurator udowodni, iż świadomie przystąpili Państwo do grupy, znali jej cel i podporządkowali się jej dyscyplinie. Nawet pełnienie ról pomocniczych jest traktowane jak pełnoprawny udział.
Linia obrony polega tu na bezwzględnym kwestionowaniu umyślności – czy Klient wiedział, jaki jest cel grupy? Czy świadomie akceptował jej zasady? Jest to kluczowe zwłaszcza w sprawach gospodarczych, gdzie przedsiębiorcy bywają wplątywani w proceder bez pełnej świadomości.
Czym jest grupa o charakterze zbrojnym?
Zarzut z art. 258 § 2 k.k. (grupa o charakterze zbrojnym) jest jeszcze poważniejszy. Mówimy o niej wtedy, gdy grupa stale posiada lub używa broni palnej.
Co kluczowe – prokurator nie musi udowodnić, że wszyscy członkowie mieli dostęp do broni. Wystarczy, że wiedzieli o jej istnieniu i akceptowali możliwość jej użycia przez innych.
Jaka kara grozi za grupę przestępczą?
Stawka jest najwyższa. Ustawodawca bezwzględnie traktuje przestępczość zorganizowaną. Kary zależą od roli pełnionej w grupie:
- Udział w grupie (art. 258 § 1): Kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat.
- Udział w grupie zbrojnej (art. 258 § 2): Kara pozbawienia wolności od 1 roku do 10 lat.
- Założenie lub kierowanie grupą (art. 258 § 3): Kara pozbawienia wolności od 2 do 15 lat.
- Założenie lub kierowanie grupą zbrojną (art. 258 § 4): Kara pozbawienia wolności od 3 do 20 lat.
Ukryte konsekwencje – art. 65 k.k.
Wieloletnie więzienie to nie wszystko. Prawdziwą „bombą” jest art. 65 § 2 k.k. To zapis, o którym Klienci często nie wiedzą, a który drastycznie pogarsza ich sytuację.
Skazanie z art. 258 k.k. powoduje, że sąd traktuje sprawcę jak recydywistę wielokrotnego (art. 64 § 2 k.k.), nawet jeśli nigdy wcześniej nie był karany.
Co to oznacza w praktyce?
- O warunkowe przedterminowe zwolnienie można ubiegać się dopiero po odbyciu 3/4 kary (a nie połowy czy 2/3).
- Okres próby po wyjściu z więzienia nie może być krótszy niż 3 lata.
- Sąd niemal zawsze orzeka obligatoryjny dozór kuratora.
Jako były prokurator, wiem, że to właśnie art. 65 k.k. jest realnym narzędziem nacisku i dlatego walka o obalenie zarzutu z art. 258 k.k. jest tak kluczowa.
Czy można uniknąć kary? Strategia obrony (art. 259 k.k.)
Tak, prawo przewiduje furtkę bezpieczeństwa. Jest nią art. 259 k.k., czyli specyficzny czynny żal.
Nie podlega karze ten, kto:
- Dobrowolnie odstąpił od udziału w grupie ORAZ
- Ujawnił organom ścigania wszystkie istotne okoliczności czynu lub zapobiegł popełnieniu przestępstwa przez grupę.
Jest to instytucja kontrowersyjna moralnie, ale z punktu widzenia prawa – niezwykle skuteczna. To potężne narzędzie taktyczne w obronie.
UWAGA: Decyzja o skorzystaniu z art. 259 k.k. to droga w jedną stronę. To musi być świadoma strategia, negocjowana z prokuratorem przez doświadczonego obrońcę, który gwarantuje, że Klient faktycznie uzyska status niekaralności za art. 258 k.k.
